Ochrona dóbr osobistych osób prawnych stanowi niezwykle ważny obszar w prawie cywilnym, ponieważ dotyczy wartości istotnych z perspektywy funkcjonowania każdej firmy i innego podmiotu posiadającego osobowość prawną. Prawo do nienaruszalności renomy czy dobrego imienia może być w przypadku osób prawnych fundamentem ich działalności, a jego naruszenie rodzi negatywne skutki wizerunkowe, finansowe i prawne. Niemniej jednak, ochrona dóbr osobistych nie ma charakteru absolutnego – istnieją sytuacje, w których może zostać ograniczona, chociażby z powodu kolizji z innymi istotnymi wartościami czy z powodu działania w granicach interesu społecznego.W niniejszym artykule wyjaśnimy, dlaczego ochrona dóbr osobistych osób prawnych nie jest nieograniczona i wskażemy, jakie przepisy oraz okoliczności wpływają na tę względność ochrony.
Czym są dobra osobiste osób prawnych?
Zgodnie z polskimi przepisami, dobra osobiste osób fizycznych (określone w art. 23 kodeksu cywilnego) to m.in. cześć, zdrowie, wolność, wizerunek czy prywatność. Analogicznie, w przypadku osoby prawnej powstaje katalog dóbr bezpośrednio związanych z jej funkcjonowaniem w obrocie prawnym. Mogą to być:
- Dobra o charakterze reputacyjnym – np. dobre imię firmy, renoma przedsiębiorstwa.
- Elementy tożsamości prawnej – nazwa (firma) czy znak towarowy.
- Wiarygodność finansowa – szczególnie w kontekście potencjalnych inwestorów, partnerów biznesowych czy klientów.
Kodeks cywilny nie zawiera odrębnej, wyczerpującej listy dóbr osobistych osób prawnych, jednak przepisy (art. 23 i 24 kc w zw. z art. 43 k.c.) oraz wypracowane stanowiska doktryny i orzecznictwa jednoznacznie wskazują, że osoby prawne również mogą doznać uszczerbku w sferze swoich dóbr. W efekcie uznaje się, iż ochrona dóbr osobistych osób prawnych jest niezbędna do zapewnienia równowagi w obrocie gospodarczym i stabilności prowadzenia działalności.
Charakter ochrony dóbr osobistych a jej ograniczenia?
Choć ochrona dóbr osobistych jest w prawie cywilnym traktowana bardzo poważnie, nie oznacza to, że będzie przysługiwała w każdej sytuacji w sposób absolutny. Osoba prawna, tak jak człowiek, musi wykazać, że doszło do naruszenia konkretnego dobra, np. dobrego imienia, co z kolei przełożyło się na zagrożenie lub naruszenie jej interesów. Jednocześnie niektóre okoliczności mogą wyłączyć lub ograniczyć bezprawność czynu naruszającego dobra osobiste, chociażby:
- Zgoda uprawnionego – jeżeli działanie naruszające dobro zostaje objęte wyraźną bądź dorozumianą zgodą osoby prawnej (np. zgoda na publikację określonej informacji), trudno mówić o bezprawności.
- Działanie w ramach porządku prawnego – np. wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy czy umowy, jeśli jest zgodne z przepisami i nie przekracza ich granic.
- Kolizja dóbr – w przypadku zderzenia się różnych wartości (np. wolność wypowiedzi a dobre imię przedsiębiorstwa), sąd każdorazowo ocenia, które dobro w danych okolicznościach zasługuje na silniejszą ochronę.
Na marginesie warto zaznaczyć, że w procesie o naruszenie dóbr osobistych to naruszający musi wykazać brak bezprawności swojego działania. Natomiast powód (osoba prawna) musi dowieść, że w ogóle doszło do naruszenia dobra osobistego o charakterze niemajątkowym, jakim jest np. reputacja.
Kolizja z innymi wartościami i interesem społecznym
Jedną z kluczowych przyczyn, dla których ochrona dóbr osobistych osób prawnych nie jest nieograniczona, stanowi możliwość kolizji z innymi wartościami, takimi jak:
- Wolność wypowiedzi – krytyczne, lecz rzetelne opinie o działalności firmy mogą wypełniać przesłanki wolności słowa i nie stanowią automatycznie naruszenia dóbr osobistych.
- Interes społeczny – zdarza się, że w imię dobra ogółu dopuszcza się publikację informacji na temat działalności danego przedsiębiorstwa, nawet jeżeli może to wpłynąć na jego wizerunek.
- Prawa innych osób – w tym także osób fizycznych, które mogą dochodzić ochrony swoich dóbr w kontekście działalności podmiotu prawnego.
Przykładowo, jeśli media ujawniają nieprawidłowości w funkcjonowaniu spółki z o.o. na podstawie prawdziwych i sprawdzonych informacji, a celem publikacji jest realizacja interesu społecznego (ostrzeżenie innych uczestników rynku), to ochrona dobra osobistego tej firmy bywa ograniczona. Musi ona wykazać, że dane działanie prasy wykraczało poza granice rzetelnej krytyki lub naruszyło inne przepisy prawa.
Przykładowe sytuacje wyłączające bezprawność
- Działanie w zakresie kompetencji ustawowych – jeżeli przedsiębiorstwo konkurenckie składa zawiadomienie do odpowiednich organów w sprawie naruszenia prawa, działanie to może być uzasadnione ochroną społeczeństwa przed praktykami nieuczciwymi.
- Zgoda osoby prawnej – np. podpisanie umowy z agencją marketingową, która w sposób drastyczny (ale uzgodniony) przekształca wizerunek marki w kampanii reklamowej.
- Obrona uzasadnionego interesu – jeżeli wypowiedź mieści się w ramach dopuszczalnej krytyki lub stanowi opinię chronioną konstytucyjnie, trudno mówić o naruszeniu dóbr osobistych.
Co ważne, w każdym sporze sądowym rozstrzygającym kwestię, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych osoby prawnej, kluczowe jest ustalenie, które dobro powinno przeważyć w konkretnych realiach – czy jest to dobro firmy, czy może inna wartość (np. interes społeczny). Nie istnieje bowiem hierarchia dóbr pozwalająca automatycznie przesądzić, co jest ważniejsze w każdej sytuacji.
Zapraszam na poradę prawną online, jeżeli mierzysz się z naruszeniem swoich dóbr osobistych.
Konsekwencje naruszenia dóbr osobistych i roszczenia osoby prawnej
Zgodnie z art. 24 kc, jeżeli istnieje zagrożenie naruszenia dobra osobistego (np. dobre imię) lub naruszenie już nastąpiło, osoba prawna może żądać:
- Zaniechania działań wywołujących zagrożenie lub naruszenie (np. zaprzestania rozpowszechniania fałszywych informacji).
- Usunięcia skutków naruszenia – poprzez np. odwołanie nieprawdziwych twierdzeń, złożenie przeprosin czy sprostowanie w mediach.
- Zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny – na podstawie art. 448 k.c., o ile zostaną spełnione ustawowe warunki.
Jednocześnie w wielu wypadkach samo ustalenie istnienia lub nieistnienia naruszenia dóbr osoby prawnej stanowi dla niej wymierną wartość, ponieważ umożliwia publiczne wyjaśnienie spornych kwestii oraz przywrócenie reputacji na rynku.
Zachęcamy do zapoznania się z artykułem: Co zrobić, gdy naruszono moje dobre imię? W nim omawiamy szczegółowo, jakie kroki prawne można podjąć, gdy dojdzie do naruszenia dóbr osobistych w postaci pomówienia. Znajdziesz tam także wskazówki dotyczące strategii obrony i ewentualnego zadośćuczynienia.
Najczęściej zadawane pytania
Czy każda krytyka mojego przedsiębiorstwa jest naruszeniem dóbr osobistych?
Nie, nie każda krytyka będzie traktowana jako naruszenie dóbr osobistych. Jeżeli wypowiedź jest rzetelna i mieści się w ramach wolności słowa, a także nie przekracza dopuszczalnych granic oceny, trudno uznać ją za bezprawną.
Jakie roszczenia przysługują mi, gdy dojdzie do naruszenia dóbr osobistych mojej firmy?
Możesz żądać zaniechania działań wywołujących naruszenie, usunięcia skutków (np. przeprosin, sprostowania), a także zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty na cel społeczny (art. 448 KC).
Czy osoba prawna może domagać się ochrony także przed sądami gospodarczymi?
W sprawach cywilnych dotyczących dóbr osobistych powództwo zwykle wytacza się w sądzie cywilnym. Natomiast gdy spór dotyczy aspektów stricte gospodarczych (np. nieuczciwej konkurencji), możliwe jest rozpoznanie go w wydziale gospodarczym sądu powszechnego.
Jak udowodnić naruszenie dóbr osobistych osoby prawnej?
Przede wszystkim należy wykazać, że doszło do obiektywnego zagrożenia lub naruszenia konkretnego dobra (np. renomy), oraz że działanie pozwanego było bezprawne. Obowiązek wykazania braku bezprawności spoczywa jednak na stronie pozwanej.
Podsumowanie
Ochrona dóbr osobistych osób prawnych, choć szeroko zakrojona i gwarantowana przez przepisy Kodeksu cywilnego, nie ma charakteru absolutnego. Kolizje z innymi dobrami, działanie w granicach porządku prawnego, a także zgoda podmiotu uprawnionego mogą stanowić wyłączenie bezprawności. Osoba prawna, aby skutecznie dochodzić swoich roszczeń, musi dowieść naruszenia określonego dobra oraz wskazać, że naruszenie było obiektywnie bezprawne. W dobie rosnącej konkurencji i intensywnej komunikacji medialnej, świadomość prawna w zakresie ochrony dóbr osobistych stanowi klucz do utrzymania stabilnej pozycji na rynku. Kancelaria Wasilewski Legal oferuje pełne wsparcie w sytuacjach, gdy konieczna jest obrona renomy, dobrego imienia czy innego dobra osobistego przedsiębiorstwa, a także w zakresie rozwiązywania sporów cywilnych i gospodarczych.
