Naruszenie dóbr osobistych może dotyczyć zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych, w tym różnego rodzaju przedsiębiorstw oraz instytucji. Kodeks cywilny (w szczególności art. 23, 24 i 448) przewiduje szeroką ochronę dla wartości niemajątkowych, takich jak cześć, dobre imię czy wiarygodność finansowa. W przypadku osób prawnych kluczowe jest jednak wykazanie, że naruszenie miało charakter obiektywnie bezprawny i rzeczywiście wpłynęło na renomę lub funkcjonowanie podmiotu w obrocie gospodarczym. W niniejszym artykule wyjaśniamy, w jaki sposób można dochodzić ochrony przed naruszeniem dóbr osobistych, prezentujemy dostępne roszczenia (m.in. zaniechanie i zadośćuczynienie) oraz wskazujemy przykłady z praktyki. W tekście znajdziesz także informacje o tym, jak efektywnie bronić renomy firmy i kiedy dochodzenie roszczeń przed sądem może być najlepszym rozwiązaniem.
Czym są dobra osobiste w prawie cywilnym?
Zgodnie z art. 23 i 24 kodeksu cywilnego, dobra osobiste stanowią wartości ściśle związane z określonym podmiotem. O ile w przypadku osób fizycznych mówimy o zdrowiu, wolności, wizerunku czy czci, o tyle w przypadku osób prawnych ochrona koncentruje się wokół:
- Reputacji i dobrego imienia – fundamentu zaufania wśród kontrahentów i klientów.
- Nazwy (firmy) czy znaku towarowego – elementów identyfikujących przedsiębiorstwo na rynku.
- Wiarygodności finansowej – wpływającej na ocenę inwestorów i partnerów handlowych.
Prawo cywilne wprost nie wylicza wszystkich potencjalnych dóbr osobistych osób prawnych, jednak bogate orzecznictwo potwierdza, że podmioty te mają prawo dochodzić roszczeń na takich samych zasadach jak osoby fizyczne, o ile zaistnieje realne naruszenie sfery niemajątkowej, np. w postaci utraty renomy czy dobrego imienia.
Podstawa prawna i istota roszczeń
Głównym źródłem ochrony jest art. 24 kc, który przewiduje możliwość żądania:
- Zaniechania dalszych naruszeń.
- Usunięcia skutków bezprawnych działań (np. publicznego sprostowania).
- Zadośćuczynienia za doznaną krzywdę niemajątkową na podstawie art. 448 kc.
Kluczową kwestią pozostaje ocena bezprawności działania sprawcy. W myśl przepisów to strona pozwana (osoba naruszająca dobro) musi wykazać, że jej czyn nie miał charakteru bezprawnego. Przykładowo, jeżeli ktoś opublikował krytykę, lecz zrobił to rzetelnie i w granicach wolności słowa, wówczas nie każde negatywne stwierdzenie zostanie uznane za naruszenie dóbr osobistych.
Rodzaje roszczeń w praktyce
1.Żądanie zaniechania
- Polega na wstrzymaniu bezprawnych działań godzących w dobra osobiste, np. usunięciu lub zablokowaniu nieprawdziwych treści z internetu.
2.Usunięcie skutków naruszenia
- Sprowadza się do odwołania nieprawdziwych informacji, przeprosin lub sprostowania, aby przywrócić pierwotny stan reputacji lub wiarygodności.
3.Zadośćuczynienie
- Sądy mogą zasądzić odpowiednią sumę pieniężną, jeżeli naruszenie dóbr osobistych spowodowało krzywdę niemajątkową (art. 448 kc).
- W przypadku osoby prawnej będzie to najczęściej utrata renomy, zaufania czy wizerunku, co skutkuje negatywnymi konsekwencjami na rynku.
4.Powództwo ustalające (art. 189 kpc)
Celem jest stwierdzenie przez sąd, czy istnieje (lub nie) konkretny stosunek prawny lub prawo – to często bywa wstępem do dalszych działań zabezpieczających dobra osobiste.
Naruszenie dóbr osobistych przykłady
Poniżej kilka przykładów z praktyki, w których możemy mówić o naruszeniu dóbr osobistych:
1.Szkalujące komentarze w mediach społecznościowych
- Konkurent rozsyła plotki na temat rzekomej nieuczciwości firmy, co przyczynia się do utraty zaufania ze strony klientów i partnerów biznesowych.
2.Fałszywe informacje prasowe
- Redakcja publikuje artykuł sugerujący udział przedsiębiorstwa w korupcji, nie posiadając żadnych dowodów. W wyniku tego spółka traci wiarygodność finansową.
3.Bezpodstawne wezwania do zapłaty
- Przeciwnik procesowy (lub konkurent) wysyła do kontrahentów wiadomości, w których twierdzi, że spółka jest niewypłacalna. W efekcie firma traci możliwość nawiązania ważnych umów handlowych.
4.Ujawnienie poufnych danych marketingowych
Agencja, z którą dotychczas współpracowano, publikuje bez zgody klienta szczegóły kampanii reklamowej. Działanie to może godzić w reputację marki, zwłaszcza jeśli towarzyszy mu krytyka o charakterze pomawiającym.
We wszystkich tych sytuacjach kluczowa jest ocena, czy działania były obiektywnie bezprawne, oraz czy istnieje związek między nimi a pogorszeniem wizerunku lub innego dobra niemajątkowego.
Kiedy działanie nie jest bezprawne?
Prawo cywilne przewiduje okoliczności wyłączające bezprawność. Nie każde ujemne stwierdzenie będzie naruszeniem dóbr osobistych. Do typowych wyłączeń zaliczamy:
- Zgodę uprawnionego – publikacja informacji nastąpiła za przyzwoleniem firmy.
- Działanie w ramach porządku prawnego – np. zawiadomienie organów ścigania o nieprawidłowościach w działalności przedsiębiorstwa, o ile jest oparte na rzeczywistych podstawach.
- Uzasadniony interes społeczny – dziennikarska rzetelność lub wolność słowa może uprawniać media do nagłośnienia prawdziwych nieprawidłowości, co nie będzie traktowane jako bezprawny atak.
W sporach sądowych to strona pozwana musi wykazać, że jej działanie mieściło się w granicach prawa, rzetelności czy zgody uprawnionego.
Jak skutecznie bronić dobrego imienia?
1.Zbieraj dowody
- Screeny (zrzuty ekranu) publikacji, komentarzy, artykułów, w których pojawiają się treści naruszające dobra osobiste.
- Korespondencja e-mailowa, posty w mediach społecznościowych, pisma wysyłane do kontrahentów.
2.Wezwanie do zaniechania
- Przedsądowe pismo do autora/fałszywego nadawcy, w którym żądasz zaprzestania działań godzących w renomę.
- Często już na tym etapie udaje się uzyskać stosowne sprostowanie lub przeprosiny.
3.Działania sądowe
- Gdy sprawca nie przestaje naruszać dóbr osobistych, możliwe jest wytoczenie powództwa (art. 24 kc) o zaniechanie, usunięcie skutków bądź zadośćuczynienie.
- W pozwie dokładnie określasz, co stanowi naruszenie, na czym polega jego bezprawność i jakiego rodzaju szkodę (niemajątkową) spowodowało.
4.Profesjonalne wsparcie prawne
Pomoc doświadczonego adwokata lub radcy prawnego ułatwia sformułowanie roszczeń oraz zapewnia właściwe reprezentowanie interesów w sądzie.
- Kancelaria Wasilewski Legal oferuje wsparcie w dochodzeniu roszczeń z tytułu naruszenia dóbr osobistych, zarówno dla osób fizycznych, jak i osób prawnych.
Jeżeli chcesz pogłębić temat, zachęcamy również do przeczytania Dlaczego ochrona dóbr osobistych osób prawnych nie jest absolutna? – artykułu omawiającego przypadki, w których ochrona może ulec ograniczeniu z uwagi na interes społeczny czy wolność wypowiedzi.
Najczęściej zadawane pytania
Co to jest naruszenie dóbr osobistych?
Naruszenie dóbr osobistych polega na bezprawnym godzeniu w sferę niemajątkową danej osoby (fizycznej lub prawnej), np. w jej reputację, dobre imię, cześć czy wiarygodność finansową.
Jaka kara grozi za naruszenie dóbr osobistych?
Kodeks cywilny nie przewiduje typowej „kary”, lecz możliwe jest żądanie zaniechania, usunięcia skutków (np. sprostowań, przeprosin) oraz zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego. W skrajnych przypadkach może wchodzić w grę odpowiedzialność karna (np. za pomówienie), ale to odrębny tryb postępowania.
Jak udowodnić naruszenie dóbr osobistych?
Trzeba wykazać: (1)istnienie dobra osobistego, (2)fakt naruszenia (publikacje, wypowiedzi, listy do kontrahentów itp.), (3)powiązanie działania z negatywnymi konsekwencjami w sferze niemajątkowej. Następnie pozwany musi udowodnić, że jego działanie nie było bezprawne.
Czy można naruszyć dobra osobiste mówiąc prawdę?
Samo mówienie prawdy nie zawsze wyłącza bezprawność. Jeśli sposób czy kontekst przekazywania prawdziwych informacji jest np. skrajnie złośliwy, obraźliwy czy narusza prawo do prywatności, może dojść do naruszenia dóbr osobistych.
Kiedy naruszenie dóbr osobistych nie jest bezprawne?
Gdy zachodzi jedna z przesłanek wyłączających bezprawność, np. zgoda uprawnionego, działanie w ramach porządku prawnego (prawdziwe informacje o nieprawidłowościach) czy też ochrona uzasadnionego interesu społecznego.
Czego można żądać za naruszenie dóbr osobistych?
Możesz domagać się: (1) Zaniechania dalszych naruszeń, (2)Usunięcia skutków (przeprosiny, odwołanie nieprawdziwych twierdzeń), (3)Zadośćuczynienie pieniężne (art. 448 kc), (4) w razie potrzeby – ustalenia stanu prawnego (art. 189 kpc).
Podsumowanie
Skuteczna ochrona przed naruszeniem dóbr osobistych, zarówno w przypadku osób fizycznych, jak i osób prawnych, wymaga zrozumienia podstaw prawnych (art. 23, 24 oraz 448 kc) i sprawnego działania dowodowego. Zaniechanie bezprawnego działania i zadośćuczynienie to kluczowe narzędzia, po które mogą sięgnąć poszkodowani. W dobie szybkiej wymiany informacji i powszechnej aktywności w mediach cyfrowych każda firma czy organizacja powinna dbać o swoją reputację, a w razie jej naruszenia reagować bezzwłocznie i stanowczo.
Zapraszamy również do lektury Co zrobić, gdy naruszono moje dobre imię?, gdzie znajdziesz praktyczne wskazówki, jak bronić swoich praw w sytuacjach pomówień i fałszywych oskarżeń.
Kancelaria Wasilewski Legal oferuje wsparcie w sprawach z zakresu prawa cywilnego, w tym w dochodzeniu roszczeń wynikających z naruszenia dóbr osobistych. Zapewniamy kompleksową analizę sytuacji oraz strategię procesową dostosowaną do potrzeb zarówno osób fizycznych, jak i przedsiębiorstw chcących skutecznie chronić swoją reputację na rynku.
